راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن-بخش سوم

راه های رسیدن به آرامش روانی ازنگاه قرآن

9- استعاذه (پناهندگی به خدا):

یكی از خطرناكترین اموری كه موجب هلاكت آدمی وساقط شدن او از انسانیّت وآدمیّت است، وسوسة شیطانی است. وچون شیطان برای گمراه كردن انسان ونابودكردن او قسم خورده است، لذا از هیچ كاری دریغ نمی كند. وبزرگترین سلاح را برای نابودی انسان،وسوسه كردن او به امور خلاف وگناه می داند.

وقتی شیطان انسان را وسوسه می كندتا گناه ومعصیّت ونافرمانی امر خدا را انجام دهد، برای كسانی كه اهل ایمان هستندوخداپرست هستند،یك حالت اضطراب وترس وتردیددر وجود آنها ایجاد می شودواز عاقبت انجام این كارمی ترسند.

خداوند در قرآن برای این افرادراه نجاتی رابرای خلاصی از وسوسةشیطان نشان داده است واین راه، راه نجات از آن اضطراب وتردید ودلهره ورسیدن به آرامش واطمینان قلبی از رضایت خداوند هم هست.

آن راه "استعاذه یا طلب پناهندگی " از خداوندبرای رهایی از شرّ وسوسه های شیطان است.

در سوره مباركه اعراف آمده است: "وامّا ینزغنّك من الشیطان نزغ فاستعذ بالله انّه سمیع علیم "

(وهرگاه وسوسه ای از شیطان به تو رسید،به خداپناه بر،كه شنوا وداناست)

پس یكی از امری كه باعث ایجاد آرامش وراه رسیدن به اطمینان نفس است،پناه بردن به خداوند سبحان است. پناه بردن به كسی كه پناه بی پناهان است. وهمه درسایه لطف الهی احساس امنیّت وآرامش می كنند.

درمفردات آمده است كه: نزغ(وارد شدن ومداخله در امری برای خرابكاری وفاسد كردن آن) است. بعضی دیگرگفته اندكه:

نزغ یه معنی تكان دادن واز جای كندن ووارد كردن است وغالبا درحالت غضب به كار می رود. بعضی دیگر گفته اندكه به معنی وسوسه است.

در هر صورت نزغ به هر معنی از معانی كه گفته شده باشد، فرقی نمی كند. ومی توان اینگونه بیان داشت كه وسوسه های شیطان بیشتر در حالت غضب وخشمناكی انسان كارگر می افتد. وانسان را در ورطة گناه وعصیان می اندازد. در این حالت یعنی حالت خشم وغضب بهترین كار، پناه جستن به خداوند است.

چنانچه در این آیه هم به این مطلب اشاره شده است. معمولا در انجام دادن امور خیر واعمال پسندیده، شیطان انسان را وسوسه می كندتا از انجام آن پشیمان شود. پسبهتر است همیشه قبل از انجام كاری اوّل از شرّ شیطان به خدا پناه بریم، وبگوییم: "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم "وبعد آن كار را انجام دهیم.

در حدیث آمده كه وقتی آیه 199 اعراف(یعنی آیه قبل از آیه مورد بحث): ''خذ العفو وأمر بالعرف وأعرض عن الجاهلین '' نازل شد. كه به پیامبر سفارش می كند تا در برابر جاهلان تحمّل كند. پیامبر عرضه می دارد: پروردگارا با وجود خشم وغضب چگونه می توان تحمل كرد.

آیه نازل می شود كه (واماینزغنك...)وبه پیامبر دستور میدهد كه در چنین هنگامی خود را به خدا بسپار وبه او پناهنده شو.

شبیه به این آیه در سوره مباركه فصلت (آیه 36) آمده است. پس در نتیجه گیری كلّی از این آیه اینگونه می توان برداشت كرد كه: یكی از خطرناكترین حیله های شیطان برای نابودی انسان وسوسه است ووسوسه بیشتر در حالت خشم وغضب مؤثر واقع می شود. لذا دراین حالت كه روح آدمی از تعادل برخوردار نیست وروان او به هم ریخته ودلهره وتردید وترس سراغ او آمده، بهترین راه پناه بردن به خداست تا از شرّ وسوسه های شیطان خلاص شویم وبه آرامش روحی وروانی برسیم.

10- صبر:

صبر كه از دیدگاه قرآن به عنوان والاترین وبالاترین درجه دین داری است به عنوان عامل آرامش هم مطرح می شود.

مطمئن ترین كشتی نجات وكلید هر خیر وخوبی ودروازه خوشبختی وكامرانی دنیا وآخرت صبر است. آیات زیادی برای صبر وصابران ولطف الهی برای اهل صبر در قرآن آمده است.

برخی از این آیات به طور مستقیم با بحث ما ارتباط پیدا می كند. به طور مثال در سوره مباركه آل عمران می خوانیم كه:

".... ان تصبروا وتتّقوا لا یضركم كیدهم شیئا انّ الله بما یعملون محیط "

(اگر اسنقامت وپرهیزگاری پیشه كنید نقشه های (خائنانه) آنان، به شما زیانی نمی رساند، خداوند به آنچه انجام می دهند،احاطه دارد.)

در این آیه به یاران پیامبر (ص) كه در میدان رویارویی با دشمن قرارگرفته اند می فرماید: اگر اهل صبر وصابران ِ باتقوی باشید، ضرری از ناحیه دشمن به شما وارد نمی شود ودر امنیت وآسایش قرار خواهید گرفت. یعنی: اهل صبر وصابران با تقوی از نیرنگ دشمنان در امانند.

همچنین در سوره مباركه بقره می فرماید: "ولنبلونكم بشی ء من الخوف والجوع ونقص من الاموال والانفس والثمرات وبشّر الصابرین الّذین اذا اصابتهم مصیبه قالوا انا لله وانا الیه راجعون اولئك علیهم صلوات من ربهم ورحمه واولئك هم المهتدون "

(قطعا همة شما رابا چیزی از ترس وگرسنگی وكاهش درمانها وجانها ومیوه ها آزمایش می كنیم وبشارت ده به استقامت كنندگان، آنها كه هرگاه مصیبتی به ایشان می رسد، می گویند ما از خداییم وبه سوی او باز می گردیم. اینها همانها هستند كه لطف ورحمت خدا شامل حالشان شده وآنها هستند هدایت یافتگان.)

در این آیه هم خداوند به اهل صبر مژده می دهد وبعد هم بر آنها درود ورحمت می فرستد وآنها را هدایت یافتة واقعی معرفی می كند. حال با این عنایت خاصی كه خداوند نسبت به صابران داردمی توان اهل صبر رادر امنیت وآرامش دانست. چرا كه " انّ الله مع الصابرین " و " و الله یحب الصابرین ". خداوند با صابران است وآنها را دوست می دارد. وكسی كه خداوند پشتیبان او باشد واورا دوست بدارد یقینا امنیت وآرامش هم برای او فراهم می شود.

ازطرفی، صبر وتحمل موجب بالارفتن ومحكم شدن روح آدمی می شود. وهرچه رشد روحی داشته باشددر مقابل مشكلات وگرفتاریها وناراحتیها، باآرامش بیشتری برخورد می كند ودر نتیجه در مقابل آنها از پای در نمی آید ومشكلات وناراحتی ها را به راحتی حلّ می كند.

" صبر زمینه های فراوانی داردكه انسان می بایست درهمة زمینه ها مراقبت كندوافسار نفس خود را به دست گیرد. زمینه هایی مانند: صبر بر بلاهای دنیا، صبر در برابر خواهشهای نفس، صبر در مقام فرمانبرداری خداوند، صبر در راه تبلیغ دین وتحمل زخم زبانها وآزار واذیتهای مردم، صبردر میدان جنگ وصبردرمقام معاشرت بامردم و.... "

قرآن همة مارا در مواقع رویارویی با خطرات ومشكلات وناراحتی ها وغم وغصه هاو... به دو عامل آرامش بخش دعوت می كند 1- صبر2- نماز

"یا ایها الذین آمنوا واستعینوا بالصبر والصلوه انّ الله مع الصابرین "

پس با كمك صبر وبردباری وخواندن نماز كه بهترین راه یاد خداست، آرامش را به زندگی خود هدیه كنیم.

11- دعا:

انسان در امواج زندگی ودر كش وقوس رنج ها به تكیه گاهی نیازمند است كه به آن پنبه ببرد ودرون پر اضطراب خود رابدان آرام بخشد.

خواندن دعا وتضرّع كردن در درگاه خداوند یكی از عواملی است كه آرامش را در وجود آدمی ایجاد می كند. دعا ونیایش همان پل ارتباطی عالم ماده با ملكوت است.

دعا ونیایش تسلّی بخش دلهای خسته ومایة روشنی وصفای جان ونیروبخش انسان در برابر مشكلات وفرازونشیبهای زندگی است. " انسان موجودی است بی نهاین كوچك، وقتی در برابر آفریدگارش كه بی نهایت بزرگ است قرار می گیردوخود را، حتی كمتر از قطره ای در برابر اقیانوس وذرّه ای در مقایسه با كهكشانها می یابد، احساس كوچكی در برابر آن غظمت، اورا به كرنش ونیایش وا می داردوهمة عظمت در همین احساس نیازمندی است. آنچه كه این "هیچ "را به آن "همه "پیوند می زند دعاست. كم نیستند كسانی كه دلهره، نگرانی، ترس،اضطراب وتشویش خاطر را در مقاطع خطر وسختی ها وبحرانها،با داروی "دعا " درمان می كنند. "

قرآن هم به اثر آرامش بخشی دعا اشاره می كند. آنجا كه می فرماید:

"خذ من اموالهم صرقه تطهرهم وتزكیهم بها وصلّ علیهم انّ صلوتك سكن لهم والله سمیع علیم "

(از اموال آنها صدقه ای (زكات) بگیر تا به وسیله آن آنها را پاك سازی وپرورش دهی،وبه آنها(هنگام گرفتن زكات) دعا كن كه دعای تو مایه آرامش آنهاست وخداوند شنوا وداناست).

اینكه خداوند به پیامبر (ص) می فرماید: برای مردم در قبال گرفتن زكات دعا كن، منظور از این دعا دعای خیر به جان ومال آنهاست. ونفوس آنها به دعای پیامبر سكونت وآرامش می یافت.

برای همین می توان این برداشت را از این آیه كرد كه: دعای خیر در حقّ یكدیگر موجب تسكین وآرامش روحی ودعا كننده ودعا شونده، می شود.

استفاده دیگر ازاین آیه اینكه در مقابل هر كاری كه دیگران انجام می دهند، تشكر وسپاسگذاری وتقدیر انجام شود، كه موجب تشویق افراد وهكچنین موجب شخصیّت دادن به افراد می شود، كه نتیجه این كار هم تقویّت روحی وآرامش بخشی وتعادل روحی برای اوست.

باید توجّه داشت كه دعا وتضرّع به درگاه خداوند، باعث كاهش شدّت واضطراب می شود، زیرا مؤ'ن می داند كه خداوند، اجابت كردن دعای اورا تضمین فرموده است ووقتی كه برای رفع مشكلاتش وبرای برآورده شدن حاجاتش دست به دعا بر می دارد، به رفع آنها امید وار است. " وقال ربكم ادعونی استجب لكم "

(بخوانید مرا تا اجابت كنم شمارا)

پس بهترین پناهگاه وامن ترین جایگاه برای غلبه بر نگرانیها وناراحتی ها ورسیدن به آرامش وامنیّت، رو آوردن به مذهب ودین ودر نهایت، دعا ونیایش است.  

12- عبادت (نماز،روزه، زكات):

خداوند در قرآن برای اینكه شخصیّت مردم را پرورش دهد وآنهارا به یك تعادل روحی برساند. برای همین یكسری عبادات را به آنها واجب كرده است كه آنها همیشه برای ساخت شخصیّت خود در حال تمرین وممارست باشند.

" عباداتی همچون نماز وروزه وزكات وحج را واجب كرده است. انجام منظم این عباذات در اوقاتی معین، اطاعت از خداوند وامتثال اوامر الهی را به مؤمن یاد می دهدوباعث می شود كه او همواره با خضوعی كامل در تمام كارها به خداوند نظر داشته باشد. همچنین صبر وتحمل سختیها وجهاد با نفس وتسلط بر خواسته ها واظهار محبّت ونیكی به مردم را به او می آموزدوروحیه همكاری وهمبستگی اجتماعی اورا رشد می دهد. "

همة اینها موجب كامل شدن شخصیت افراد می شود ودر نتیجه تعادل روحی افراد فراهم می شود ودر نهایت به ارامش روحی، روانی خواهد رسید.  

نماز:

كلمه نماز نشان می دهدكه رابطه ای بین انسان وپروردگارش وجود دارد.

وقوف خاشعانه وخاضعانه انسان در نماز در برابر خداوند متعال، به او نیرویی معنوی می بخشد كه حسن صفای روحی وآرامش قلبی وامنیت روانی را در او بر می انگیزد. چون انسان در نماز (البته اگر به طور صحیح وشایسته برگزار شود) با تمام اعضای بدن وحواس خود متوجّه خدا می شود واز همه اشتغالات ومشكلات دنیا روی بر می گرداند وبه هیچ چیز جز خدا وآیات قرآن كه در نماز بر زبان می آورد، فكر نمی كند.

همین روی گردانی كامل از مشكلات وهموم زندگی ونیندیشیدن به آنها در اثنای نماز باعث ایجاد حالتی از آرامسازی كامل وآرامش روان وآسودگی عقل در انسان می شود.

این حالت آرامسازی وآرامش روانی ناشی از نماز، از نظر در مانی تأثیر بسزایی در كاهش شدّت تشنجات عصبی (ناشی از فشار زندگی روزانه وپایین آوردن حالت اضطرابی كه برخی از مردم دچار آن هستند) دارد.

قرآن در سوره مباركه رعد می فرماید: "الا بذكر الله تطمئن القلوب " (آگاه باشید تنها با یاد خدا دلها، آرامش می یابد) ودر سوره مباركه طه می فرماید: "اقم الصلوه لذكری " (نماز را برای یاد من به پا دار).

حال وقتی این دو آیه را كنار هم قرار می دهیم به این نتیجه می رسیم كه نماز برای ایجاد اطمینان قلب وآرامش تأثیرات فراوانی دارد. از لحاظ روانی آشكار كردن مشكلات ومسائل وگرفتاریها وناراحتیها وبیان آنها برای شخصی دیگر موجب آرامش روانی وتخلیه فشار روحی می شود. حال اگر بیان مشكلات برای یك دوست صمیمی چنین تأثیری بر آرامش روان

آدمی می گذارد پس بازگو كردن آن در محضر خداوند كه از همه كس به ما نزدیكتر است وبه ما مهربانتر است یقینا آرامش بخشتر وتسكین دهنده تر می باشد.  

روزه:

روزه هم از نظر تقویت روح وروان آدمی كمك بسیار خوبی برای انسان می باشد. چرا كه نخوردن ونیاشانیدن از ساعتی خاص تا ساعتی خاص آن هم به دستور خالق وآفریدگار این عالم وهمه هستی،نوعی تمرین برای انسان از جهت كنترل شهوات وغرائز می باشد. روحیه صبر وتقوا را در آدمی پرورش می دهد. لذا در مقابل ناملایمات خود بی تابی وآشفتگی نشان نمی دهد.

"یا ایها الذین آمنوا كتب علیكم الصیام كما كتب علی الذین من قبلكم لعلكم تتقون "

(ای افرادی كه ایمان آورده اید روزه بر شما نوشته شد همان گونه كه بر كسانی كه قبل از شما بودند نوشته شد، تا پرهیزگار شوید.)

تداوم تمرینِ مهار كردن شهوات وتسلط بر آنها به مدت یكماه،سبب تقویت اراده انسان می شود. ووقتی اراده انسان قوی شد دیگر در مقابل ناملایمات وگرفتاریها احساس ضعف از خود نشان نمی دهد وبا آرامش كامل به رفع آن گرفتاری ونگرانی می پردازد.  

زكات:

زكات عبادتی است كه اسلام آنرا بر مسلمانان واجب كرده است. ومنظور از این كار، پرداخت بخشی از اموال به كسانی كه نیازمند هستند ویا مصرف بخشی از مال در مصارفی كه منفعت عمومی داشته باشد.

با این كار روحیه مشاركت وهمكاری وهمدردی كردن با دیگران خصوصا فقرا را در آدمی زنده می كند. ودر مقابل روحیه بخل ومال پرستی وخود خواهی را از آدمی دور می كند.

قرآن در سوره مباركه بقره،چهار عامل آرامش بخشی را مطرح می كند كه یكی از آنها پرداخت زكات است.

"انّ الذین آمنوا وعملواالصالحات واقامواالصلوه وءاتواازكاه لهم اجرهم عند ربهم ولاخوف علیهم ولا هم یحزنون "

(كسانی كه ایمان آورده اند واعمال صالح انجام داده اند ونماز بر پا داشته اند وزكات را پرداخته اند، اجرشان نزد پروردگارشان است ونه ترسی برآنهاست ونه غمگین می شوند.)